کشاورزی پایدار

انقلابي ديگر در كشاورزي

در طول عمر زمین، سه انقلاب درامر کشاورزی رخ داده که هر سه آنها ریشه ای و اساسی بوده اند . در هر یک از این انقلابات تکنولوژی و آب و هوا رل اصلی را بازی کرده اند .
انسانهای ماقبل تاریخ بیشتر شکارچی و اندکی انبارکننده و کمتر سعی در انباشتن غذا برای روز نیاز داشته اند . محققین مردم شناس تئوریهای خود را بر روی گیاهان وحشی در خاورمیانه ،جائیکه اجداد دانه های غلات امروزی می روئیده اند و هنوز هم بعضی از آنها ادامه حیات می دهند آزمایش کرده اند . آنها عقیده دارند که انسانهای انبار کننده کم و بیش ، آگاهانه یا ناآگاهانه بدنبال جمع آوری و انبار دانه هائی بوده اند که گیاهان حمل کننده آنها دانه های بزرگتر و بیشتر داشته اند (1980 ،EVan ) . نکته اصلی اینجاست که این انسانها شروع به انداره گیری محصول کرده اند .
بطور حتم اهلی کردن گیاهان از شاخص ترین و برجسته ترین کاری بود که انسانها ی اولیه انجام داده و این ،انقلاب اول در امر کشاورزی نام گزارده شد .
عصر یخبندان حدود 8 تا 10 هزار سال پیش بپایان رسید . بنابراین اولین انقلاب کشاورزی مربوط میشود به 5 تا 6 هزار سال پیش ،یعنی زمانیکه کره زمین شروع به گرم شدن کرد . در همین زمانها بود که انسان آتش را شناخت و سعی در نگهداشتن آن در غارها یا خانه های خود کرد . با اهلی شدن گیاهان ،انسان سعی در نگهداری و انبار کردن بذور کرد .هم برای خوردن و هم برای کاشت. اینان دیگر نمی توانستند تکیه بر محصولات گیاهان طبیعی کنند . شخم زدن بوسیله شیار دادن زمین آموخت و دانه را برای کاشت انبار نمود . اینان متوجه قدرت و نفوذ آب و هوا و تأثیر آنها بر روی گیاهان شدند و سعی نمودند بر اساس و پایه وضعیت آب و هوائی کشت کنند تا دچار بلا نگردند . در قران کریم آمده است که حضرت یوسف (ع) با توجه به شناخت از آب و هوا و پیش بینی وضعیت آب و هوائی 7 سال کشت کرد و محصولات را انبار نمود . چون حدس زده میشد که در 7 سال بعد خشکسالی بوقوع خواهد پیوست . انسان متوجه شد که قربانی کردن خود و افراد خانواده خود و حیوانات برای خدایان دیگر بی اثر است و در نتیجه باید درست بایندیشد تا زنده و سیر بماند . بنابر این کشاورزی و تمد ن همراه و همزمان با هم رشد کرد و انسانها پا به عرصه جدیدی از زندگی گذاشتند .
ظهور شخم و اسب(نیرو) و شناخت بیشتر از آب و هوا ،انقلاب دوم را در امر کشاورزی باعث شد . این انقلاب 500 تا 600 سال بعد از میلاد بوقوع پیوست (1978 Burk )- شناخت از وضعیت آب و هوا ،وسایل شخم و اسب ،سه ابزار مهم در انقلاب دوم کشاورزی بود . استفاده از قدرت آب و باد در کشاورزی توسط بارسیها (ایرانیان )ابداع گردید (Gimpel 1979 ( . بعقیده و باور این محقق و بر اساس شواهد موجود ، وسیله ای که بگردن اسب و یا حیوانات دیگر وحتی انسان می بستند و شخم زدن انجام میشد توسط افغانها ابداع شده . نعل اسب در همین عصر ساخته شد . رومیها با پیدا کردن زمینهای بیشتر ،آیش را تجربه کردند .
ظهور ماشین آلات کشاورزی مخصوصاً تراکتور انقلاب سوم را رقم زد . تاریخ نشان میدهد که کشاورزی در قرون و سطی تا نیمه قرن بیستم تغییرات چشم گیری نداشته است . جنگ جهانی دوم باعث بتأخیر افتادن استفاده همه جانبه از وسایل جدید کشاورزی شد . پس از اتمام جنگ وضعیت بطور همه جانبه تغییر کرد و میزان تولید محصولات کشاورزی فزونی یافت . شناخت از وضعیت آب و هوا و رشد اقتصاد عمومی مردم و بکارگیری کلیه ابزار کشاورزی باعث رونق در امر کشاورزی گردید . استفاده از انواع کودهای شیمیایی برای تولید بیشتر و بکارگیری سموم مختلف برای از بین بردن امراض وآفات در اواخر این دوره رونق بسیار یافت . در اواخر این عصر استفاده از BioTechnology و بکارگیری حشرات مفید برای از بین بردن آفات جانوری جایگزین نسبی استفاده از بعضی سموم گردید . معایب و مضرات استفاده از کودهای شیمیایی و سموم چه برای انسانها و چه برای محیط زیست برای مردم روشن شد و کشاورزی اورگانیک معرفی گردید .
واما انقلاب چهارم ،این انقلاب روش پایه و اصلی کشاورزی که شخم زدن وزیر ورو کردن خاک است نفی می کند.
مؤسسه کشاورزی پاسیفیک روش جدیدی در کشاورزی ابداع و تجربه کرده است بنام ،کشت مستقیم بذر در خاک بدون شخم زدن و بدون زیر ورو کردن خاک .
محققین و کارشناسان این مؤسسه براین عقیده اند که با شخم زدن و زیروروکردن خاک ،باقیمانده های گیاهی موجود در سطح زمین به زیر خاک می روند و بسرعت می پوسند . پوسیدن اندامهای آلی گیاهی باعث میشود که حجم عظیمی از کربن موجود در آنها بصورت گاز CO2 آزاد و وارد جو گردد .این عمل علاوه بر اینکه باعث گرم شدن کره زمین می گردد خاک را فقیر می سازد . کشاورزی بصورت کشت مستقیم بذر در خاک باعث میشود که باقیمانده اندامهای گیاهی در سطح خاک باقی بماند. این باقیمانده ها بوسیله موجودات زنده خاک تدریجاً پوسیده و تقریباً تمام کربن تولید شده را به خاک می دهد. این جریان خواص متعددی برای انسانها و کشاورزی و محیط زیست دارد .
خواص اول اینکه ساقه های باقیمانده های گیاهی در سطح خاک از فرسایش خاک توسط آب و باد جلوگیری می کند . تکرار این عمل در چند سال موجب بهبود ساختمان خاک ،بهبود حاصلخیزی خاک و افزایش ظرفیت نکهداری رطوبت خاک می گردد . آب بر روی چنین سطحی براحتی براه نمی افتد که هم خود تلف شود هم مقداری از کود و سموم مختلف را با خود برده و هدر دهد .
بهبود کیفیت آب پرخاصیت ترین عمل کشت مستقیم بذر در خاک است . علاوه بر بهبود کیفیت آبهای سطحی ،آبهائی که از این زمینها تراوش می کنند از کیفیت بهتری برخوردار میشوند . مثل آب چشمه ها . در سطح این زمینها آب کمتری جاری و بصورت نهر یا سیل در می آیند . آب های سیلابی در چنین خاکهائی به آرامی پایین رفته و تسویه می شوند و جذب خاک می گردند .
دوم اینکه آشنائی با خواص کشت مستقیم بذر در خاک باعث میشود که کشاورزان باقیمانده های گیاهی را بر روی سطح خاک نسوزانند ،چون این عمل خود بسیار مضر برای خاک و برای محیط زیست می باشد .
ابزاری که برای کشت مستقیم بذر بکار برده میشود مته یا دریل نام دارد . این ابزار در هر شرایطی می تواندزمین را برای کشت بذر سوراخ سازد .
سوم اینکه هوموس خاک (کربن )با عمل کشت مستقیم بذر در خاک افزایش می یابد . بخاطر شخم زدن وزیرورو کردن خاک ،میزان قابل توجه ای از هوموس خاک در مناطق کشاورزی دنیا کاسته شده است . این میزان کاهش ،سوای کاهشی است که از طریق فرسایش بوجود می آید . از بین رفتن هوموس خاک ،یعنی کم شدن قدرت کشت خاک ،کم شدن حاصلخیزی خاک ،بهم خوردن ساختمان اصلی خاک ،کم شدن ظرفیت نگهداری روطوبت در خاک و از بین رفتن موجودات زنده میکرو و ماکرو در خاک می باشد . کم شدن قدرت حاصلخیزی خاک باعث شده که کشاورزان کودهای شیمیایی بیشتری مصرف کنند . خاکهای کشاورزی در سالهای اخیر بیشتر از 75 درصد کربن خود را از دست داده اند .
مهمترین فایده ای که کشت مستقیم برای محیط زیست دارد ،پدیده ایست بنام جدا سازی کربن ،این پدیده باعث میشود که کربن در خاک ذخیره گردد و بعنوان هوموس یا مواد آلی در خاک بماند و در دسترس گیاهان قرارگیرد . در غیر این صورت کربن بصورت گاز CO2 آزاد و جذب اتمسفر می گردد . گرچه سازمان محیط زیست جهانی اعلام نموده که گاز CO2 جزو آلاینده ها نیست ولی بطور حتم وجود این گار در اتمسفر باعث بوجود آمدن پدیده ،گرم شدن کره زمین می گردد .
از مهمترین فوایدی که کشت مستقیم برای کشاورزان دارد،قطع مخارجی است که کشاورز برای شخم زدن و کارگر متحمل میشده .
کشف مستقیم از تلف شدن وقت و انرژی و استهلاک ماشین آلات کشاورزی جلوگیری می کند . کشاورز به ماشین آلات کمتری احتیاج دارد . از مصرف کودها و سموم مختلف کاسته میشود .
بعضی مواقع در روش کشت مستقیم ،مصرف علف کشها اجتناب ناپذیر است ،ولی چنانچه این کار بموقع و بجا انجام شود در آینده مصرف سموم نیز قطع خواهد شد . آب بر روی زمینهای کشت مستقیم به آرامی حرکت می کند و بنابراین کوده و سموم روی سطح را جابجا نمی کند . آزمایشات نشان داده که در خاکهائی که هوموس کافی دارند ،استفاده از نیتروژن 30 درصد کاهش می یابد . در خاک هوموس دار ،موجودات ماکرو (کرمها) زیاد می شوند . تونل ها ،حفره ها و گودالهائی که بوسیله کرم ها در خاک ایجاد می شود باعث بالا رفتن ظرفیت خاک در نگهداری رطوبت می شود . خود هوموس مانند اسفنج عمل کرده و بتدریج آب از خود بیرون می دهد .
رها کردن باقیمانده های گیاهی و کاه و کلش ها بر روی سطح زمین کشاورزی در هنگام بارندگیهای شدید ،باعث میشود که خاک بتواند آب بیشتری در خود نگهدارد ،بخصوص برف آب . در فصلهای بی آبی ،آبهای ذخیره شده در خاکهای هوموس دار به آرامی بحرکت در می آیند . آبهای اضافی ای که در طول ماههای زمستان در خاک ذخیره شده ،در فصل کاشت براحتی در اخیار گیاهان قرار می گیرد . در زمینهایی که کشت مستقیم در آنها انجام میشود ،در شیبها و گودیهایش نیز می توان کشت کرد ،چون غرق آبی نمیشوند .
خلاصه ای از فواید کشت مستقیم برای کشاورزان :
کشاورزان بعد از گذشت چند سال متوجه می شوند که کشت مستقیم باعث تغییر ساختمان خاک آنها شده . آب بیشتری همیشه در اختیار گیاهان قراردارد. خاک ،کودو سموم اضافی بر روی خاک بجا می ماند و بجاهای دیگر حرکت نمی کند . در هر یک فوت مکعب 25 تا 30 کرم بوجود آمده . کشاورز با مصرف هزینه کمتر و هدر نرفتن وقت بیشتر عواید بیشتری دارد . کشاورزان با تغییر کشت سنتی به کشت مستقیم ممکن است با چالش هایی برخورد کنند . او به ابزار کمتری برای کشت احتیاج دارد،که وسیله ایست متفاوت با وسایل قبلی . خاک ها برای تبدیل شدن به کشت مستقیم ،احتیاج به 3 تا 5 سال وقت دارند . در طول این مدت ،کشاورز ممکن است با تقلیل محصول روبرو شود.
ممکن است در بکارگیری تکنیک های کشت مستقیم ،بعضی آفات و امراض ظاهر شوند ،چنین مشکلاتی باید فوری و در ابتدا از بین بروند . کشاورزی و مزرعه داری در سیستم کشت مستقیم ،احتیاج به مدیریت بهتر و مراقبت بیشتر در جزئیات دارد .
مؤسسه کشت مستقیم بذر شمال غرب پاسیفیک PNDSA (The pacific Northwest Direct Seed Assosiation) با کمک محققین دانشگاههای واشینگتن و اوهایو و اورگان با داشتن یک میلیون هکتار زمین وتعداد متعددی محقق و کارشناس ،خود را وقف این سیستم نموده است .
مقاله حاضر اطلاعات مختصری بود از انقلاب چهارم کشاورزی ،در مقالات بعدی موضوعات تخصصی تری در باره کشت مستقیم بذر در اختیار علاقمندان گزارده خواهد شد .